Celiakia – co to jest?

Celiakia jest związana z nietolerancją glutenu. Jest to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego w wyniku spożywania glutenu. Gluten to białka roślinne występujących w ziarnach niektórych zbóż. Ich źródłem jest m.in. pszenica, żyto, jęczmień. Chorzy na celiakię posiadają w surowicy specyficzne przeciwciała. Pod wpływem białek zbożowych dochodzi do nieprawidłowej reakcji odpornościowej organizmu i zaniku kosmków jelitowych, czyli wypustek pokrywających błonę śluzową jelita cienkiego odpowiadających za wchłanianie substancji odżywczych z jedzenia.

Jakie są objawy celiakii?

Celiakia ma różnorodne objawy. U każdego chorego przebieg może być inny. Odmienne są symptomy, jak i stopień ich nasilenia. Celiakia w klasycznej postaci daje przede wszystkim objawy takie jak:

• przewlekła biegunka tłuszczowa lub wodnista;
• bóle brzucha;
• wzdęcia;
• utrata masy ciała;
• u dzieci zahamowanie wzrostu i dojrzewania;
• a także niedokrwistość lub osteoporoza związane z zaburzeniem wchłaniania składników odżywczych.

Z kolei celiakia w postaci nietypowej wiąże się głównie z objawami pozajelitowymi. Najczęściej świadczą one o problemach z wchłanianiem w jelicie cienkim. Do charakterystycznych symptomów można zaliczyć:

• niedokrwistość;
• osteoporozę;
• nawracające afty, opryszczkowe zapalenie skóry;
• problemy z płodnością i poronienia;
• zmęczenie, senność;
• depresję, stany lękowe i inne zaburzenia psychiatryczne;
• padaczkę, migrenę, zaburzenia czucia, drętwienie kończyn oraz inne zaburzenia neurologiczne;
• zaburzenia ruchomości stawów;
• niedobory witamin, makroelementów i mikroelementów.

Istnieją jeszcze dwie inne odmiany tej choroby:

• celiakia niema, której nie towarzyszą żadne objawy, ale zanikają kosmki jelitowe, a w surowicy stwierdzić można swoiste przeciwciała;
• celiakia potencjalna, o której mówimy, gdy obraz jelita jest prawidłowy, ale we krwi występują charakterystyczne dla choroby przeciwciała. Można wówczas spodziewać się rozwoju choroby w przyszłości.

Jakie są przyczyny celiakii?

Zasadniczą przyczyną celiakii są predyspozycje genetyczne. Na wystąpienie choroby bardziej narażone są osoby, u których w rodzinie ktoś choruje na celiakię (krewni pierwszego stopnia). Częściej stwierdzana jest też u osób z cukrzycą typu 1, u cierpiących na inne choroby autoimmunologiczne oraz u osób z zespołem Downa lub zespołem Turnera.

Diagnostyka i badania na celiakię

W przypadku występowania klasycznych objawów celiakia jest łatwa do rozpoznania, choć może być mylona z zespołem jelita drażliwego albo alergiami pokarmowymi. Jednak częściej występuje celiakia nietypowa, którą ze względu na mało charakterystyczne objawy trudniej rozpoznać.

Jakie badania na celiakię są wykonywane? Diagnostyka choroby obejmuje badanie krwi pod kątem oznaczenia aktywności swoistych przeciwciał. Przeprowadza się je u osób spożywających gluten. Jeśli wcześniej została rozpoczęta dieta bezglutenowa, wyniki mogą nie być wiarygodne. Dodatni wynik badania jest wskazaniem do pobrania wycinków jelita cienkiego. Biopsja wykonywana jest podczas gastroskopii. Pobrany materiał poddawany jest badaniu histopatologicznemu, podczas którego oceniane są zmiany typowe dla celiakii. W razie wątpliwości można też przeprowadzić badania genetyczne.

Celiakia – leczenie

Leczenie celiakii polega na stosowaniu diety bezglutenowej, czyli wyeliminowaniu wszystkich produktów z pszenicy (i jej odmian), z żyta, jęczmienia, ze zbóż hybrydowych, takich jak pszenżyto, a także z niecertyfikowanego owsa. Owies jest bezpieczny tylko wówczas, jeżeli nie jest zanieczyszczony ziarnami innych zbóż. Bez obaw spożywać można natomiast ryż, kukurydzę, grykę, proso, sorgo, nasiona amarantusa i komosy ryżowej. Dieta musi być stosowana przez całe życie. Jej restrykcyjne przestrzeganie sprawia, że objawy ustępują, a chory może normalnie funkcjonować. Jeśli występują niedobory związane z upośledzeniem wchłaniania substancji odżywczych, wskazane jest uzupełnienie składników mineralnych i witamin.